كليات پرورش گاو

تاريخچه

       بشر اوليه كه ساليان درازي را بصورت بدوي از ميوه درختان و شكار حيوانات امرار معاش مينمود رفته رفته در صدد برآمد براي مواقعي كه دسترسي به شكار نداشت حيواناتي را كه مفيد تر و مطيع تر تشخيص داده بود بتدريج رام و اهلي سازد . كم كم در اثر تماس مداومي كه بدين طريق با گاو ،بز و ميش كوهي حاصل كرد علاوه بر فوائد گوشت از مزاياي شير هم برخوردار شد و پس از قرون متمادي هنگاميكه شهرنشين شد در گوشه خانه و كاشانه اي كه براي خود ميساخت جاي مخصوصي هم براي نگاهداري گاو ترتيب داد . بعقيده مارشاك اهلي كردن حيوانات 8 هزار سال قبل از ميلاد مسيح ابتدا در خاورميانه انجام شده است .

      پرورش گاو در اعصار جديدتر چنانچه از روي نقوش و كتب يوناني ،مصري و چيني و ايراني مشهود ميباشد از اهميت ويژه اي برخوردار شده بود چنانچه در قرون وسطي و دوره رنسانس در كشورهاي اروپائي بعلت پيشرفت علم از يكطرف و استعداد زمين و شرايط مساعد جوي مراحل اول اصلاح نژاد گاوها متداول شده و تكثير يافت ولي چون سيل بنيان كن بيماريها بخصوص طاعون گاوي كه همواره از كشورهاي آفريقائي يا مركز آسيا سرچشمه ميگرفت تلفات و خسارات زيادي به گاوداريهاي اروپائي وارد ميكرد لذا دانشمندان درصدد برآمدند مانند مسائل پزشكي براي جلوگيري از بيماريهاي دام نيز دانشكده هائي تاسيس كنند . از اينرو فرانسويان در 210سال قبل اولين دانشكده را در ليون افتتاح كرده و كم كم دانشجوياني از ساير كشورها باين دانشكده اعزام شده و در مراجعت به تاسيس دانشكده هاي دامپزشكي متعدد در كشورهاي خود همت گماشتند .

نژادهاي معروف گاو :

    اهميت پرورش نژادهاي ممتاز گاو از نظر افزايش شير و گوشت از ديرزماني مورد توجه بشر قرار داشته است . تا آنجا كه در تواريخ منقول است بعد از ميلاد مسيح ايتاليائيها ضمن تبادل تجارت با چين و رونق كشتيراني تعدادي گاو گوشتي عظيم الجثه از چين وارد كرده و در ايتاليا بنام ChIANINA پرورش داده اند . در اثر جنگهاي صليبي نيز نقل و انتقالات ديگري بين كشورهاي داخلي اروپائي بعمل آمده است . پس از كشف امريكا و استراليا صادرات گاو از اروپا از يكطرف و از هندوستان و افريقا از طرف ديگر در آمريكا و استراليا توسعه يافته و مطالعات دانشمندان در باره نژادهاي گوشتي و شيري و آميخته گري آنها وارد مراحل نويني گرديد.

شرايط تاسيس گاو داري :   بمنظور ايجاد نظم و هماهنگي بين واحدهاي و جلوگيري از تراكم كه باعث انتشار عوامل بيماريها ميشود از طرف وزارت كشاورزي در تهران و شهرستانهاي بزرگ با تهيه فرمهاي مخصوص  درخواست صدور پروانه نمايند .

در اين ضوابط ساختن اصطبل ،بهاربند ،شيردوشي و خانه هاي كارگري با رعايت اصول فني تهيه شده است . اينك نكاتي كه دامپروران در تاسيس واحد گاوداري بايد رعايت كنند براي مزيد اطلاع درج ميگردد .

1-رعايت فاصله – حداقل فاصله تاسيسات دامداري جديد با مجتمع يا قريه روستائي 200 متر

2-حداقل فاصله تاسيسات دامداري جديد با شهركها و شهرها و فاصله دو دامپروري يك كيلومتر

3-حداقل فاصله تاسيسات دامداري جديد با اتوبان و جاده اصلي 150 متر .

4-حداقل فاصله تاسيسات دامداري جديد با كارخانجات صنعتي و غذائي 500متر

5-حداقل فاصله تاسيسات دامداري جديد با مرز انتهائي زمين هاي فرودگاه يك كيلومتر .

نكات بهداشتي :

1- حتي المقدور دامداري در سمتي نباشد كه باد فضولات گاوداري را به خانه هاي روستائي و شهركها انتقال دهد .

2- از تجمع انواع دامهاي ديگر در گاوداري بايد خودداري شود.

3- دامداريها بايد مجهز به لوازم سم پاشي و ضد عفوني و وسائل ايمني كامل و وسائل آتش نشاني باشند .

4- ساختن حوضچه ضدعفوني در جلو درب ورودي و مدخل اصطبلها ضروري است .

5- محل مناسب براي جمع آوري و انباشته كردن كود تهيه شود و حتي المقدور زودتر بخارج حمل شود .

6- نصب كوره لاشه سوز در امكاني كه حفر چاه براي فضولات امكان ندارد ضروري است .

7- انداختن لاشه و ساير فضولات در كنار جاده ها اكيداً ممنوع است .

8- فاضل آب دامداريها بهتر است ضد عفوني شده و بزمين زراعتي از زير زمين منتقل شود .

9-از اياب و ذهاب اشخاص متفرقه جلوگيري شود .

10- كارگران دامداري بايد گواهي بهداشتي داشته باشند .

11- محل تلف شدن بايد فوراً ضد عفوني و لاشه در چاه يا كروه لاشه سوز انداخته شود .

12-ساختن محل كوچك جداگانه اي بنام بيمارستان در گاوداريهاي بزرگ ضروري است .

بهداشت جايگاه دام :

   گاوداري از مشاغلي است كه رو به صنعتي شدن نهاده است در واقع در مسير روي به يك صنعت مدرني تبديل شده است كه به تأمين پروتئين و انرژي مورد نياز بشرنقش عمده اي در خانوار ايفا مي نمايد. شير به عنوان مايع گرانبها و ارزشمند از بدو تولد بشر ذائقه او را شيرين نموده است و با تأمين پروتئين ويتامينه D نقش مهمي در سلامت و رشد و توسعه ابناء بشر داشته است .

    گوشت قرمز به عنوان يك ماده پروتئيني ارزشمند بخش زيادي از نياز پروتئين بشر را كه از سوي غلات تأمين نمي شود را براي او به ارمغان آورده است . پيش نياز مواد سازنده و موثر خونرساني و انتقال اكسيژن در بافتها در منابع لبني و سر بسته به دام و ضروريات مي شود .  ضد عفوني در درب ورودي يكي از عوامل مهم در جلوگيري از ورود عوامل بيماريزا و عفونت زا در داخل گاوداري مي باشد . ميكروبها ممكن است از طريق كفشها ،لاستيكها ،وسايل نقليه به داخل گاوداري منتقل شود .

    جلوگيري از ورود عوامل بيماريزا يكي از اولويت هاي بهداشتي در هر روز گاوداري مي باشد. در گاوداري مورد بحث هر 2 هفته يكبار بر ماده ضد عفوني كننده بعد از تخليه مايع قبلي در صورت گل و لاي شدن آن به مقدار توصيه شده ريخته مي شود و تمام افرادي كه وارد گاوداري مي شوند بايد با استفاده از ضد عفوني كننده هاي درب ورودي ضدعفوني مي شوند .

پرورش گاوهاي خشك :

    گاوهاي خشك با توجه به سنگين بودن از گاوهاي ديگر جدا شده و جداگانه نگهداري مي شوند. گاوهاي خشك در 2 ماه مانده به زايمان تغذيه خاصي داشتند ولي در گاوداري مورد اشاره تغذيه ويژه اي صورت نمي پذيرفت . صرفاً مصرف كنسانتره كاهش يافته و در دو هفته مانده به زايمان نيز از تغذيه ويژه استفاده نمي شد.

پرورش تلقيح مصنوعي :

    تلقيح مصنوعي و دور به منظور افزايش توان ژنتيكي نتاج حاصل از گله توسط برادر كرامندلي صورت پذيرفته و از اسپرمهاي متنوعي از خانواده هاي مختلف در تلقيح استفاده مي شد .

انواع مواد خوراكي مورد استفاده در گله داري :

انواع علوفه :

كاه گندم ، سيلوي ترتيكاله ، يونجه ،باقيمانده كارخانجات رب سازي

واكسيناسيون :

    در گاوداري آقاي قره چماقلو مبارزه و پيشگيري از بيماريها توسط اكيپ دامپزشكي به صورت مرتب انجام مي شود گوساله در سن 3 ماهگي بر عليه بيماري بروسلوز واكسينه مي شوند در اوايل بهار بر عليه تريليوز انجام مي گردد . واكسيناسيون بر عليه شاربن ،بروسلوز و تيلريوز، و تب برفكي انجام مي گردد .

مقيد كردن دام :

   در بسياري مواقع براي انجام امور مختلف درمانگاهي نظير :معاينه ،تزريقات ،نمونه برداي ، وصل سرم هاي تزريقي و … لازم است حيوان را به روشي صحيح مهار كرد . انتخاب روش صحيح مقيد كردن نه تنها عامل را از آسيب احتمالي مصون مي دارد ،بلكه دام را نيز در شرايط مناسب نگه خواهد داشت  .به طور كلي دو روش اساسي براي مقيد كردن دام ها وجود دارد كه عبارتند از :

                  1- روشهاي مكانيكي

           2- روش هاي شيميايي 

روش مكانيكي :

    در اين روش به كمك وسايل وابزارهايي خاص همچون :دماغ گير ،تراوا ( مكاني براي ورود دام و محدود كردن آن به كمك ميله ها و يا لوله هاي فلزي )، حلقه بيني ،طناب و … صورت مي پذيرد . با استفاده از اين روش ،قدرت تهاجم و يا ضربه زدن احتمالي حيوان كاملاً كاهش يافته و كنترل مي شود

روشهاي شيميايي :

    استفاده از روشهاي مكانيكي براي بسياري از گاوهاي شرور و عصبي چندان مؤثرنبوده و امكان ضربه و آسيب احتمالي به فرد عامل و حيوان وجود دارد . لذا با كمك داروهاي آرام بخش مانند رامپون و يا آسه پرومازين مي توان اين نوع حيوانات را كاملا كنترل كرد.

مواد مورد استفاده براي بستر ،عبارتند اند از :

    كاه گندم ،كاه جو ،ساقه ي ذرت ،تراشه چوب و خاك اره . مقدار روزانه مصرف بستر بستگي زيادي به فصل ،نوع دام و جايگاه آن دارد . بهاي اين مواد ، متفاوت بوده و به وضعيت آن ها در بازار بستگي دارد . مقدار بستر در جايگاه با توجه به نوع دام ،فصول مختلف سال و نيز نوع ساختمان جايگاه متفاوت است . مثلاً مصرف بستر در جايگاه بسته ،كمتر از جايگاه باز است

مازاد كارخانه هاي چوب بري و نجاري مانند خاك اره و تراشه ي چوب كارگاهي ،بسيار كند مي پوسد و به همين دليل ،استفاده دوباره آنها ،براي تهيه كودخالي از اشكال نيست . در هر حال ،پديده پوسيدن اين مواد را مي توان با افزودن كودهاي داراي ازت ،تسريع كرد . كاه در مقايسه با كلش ،داراي خاصيت بيشتري بوده و حدود 25 درصد خاصيت جذب آب بيشتري دارد . براي تهيه بستر گاو ،از كلش بيشتر استفاده مي شود ،چون مواد نرم تر از زير بدن حيوان خارج شده و به اطراف پراكنده مي شود. جدول زير ميزان بستر مورد نياز دام هاي مختلف را نشان مي دهد :

حداقل مقدار بستر (كلش گندم ) مورد نياز دام هاي مختلف در 24 ساعت

اصول بهداشتي پيش از شيردوشي ماشيني :

    پيش از شير دوشي ماشيني ،ابتدا بايستي سر پستانك ها و پستان گاو را با آب گرم حاوي مواد ضدعفوني كننده شست و شو داد . پستان ها را بايستي با حوله كاغذي يك بار مصرف (براي هر گاو يك عدد ) خشك كرد . براي جلوگيري از مقاومت ميكروب ها بايستي ماده ي ضد عفوني كننده را مرتباً تعويض كرد . ماده ضد عفوني بايستي با غلضتي معين و استاندارد به كار رود . استفاده از روش شست و شوي پستان به صورت خودكار يا افشانه در اغلب گاوداري ها متداول است . از كپسول هاي افشانه ضد عفوني كننده نيز مي توان بهره گرفت .  قبل از دوشش شير بايستي شير هر پستانك را در ظروف s  trip cup  ريخته و كنترل كرد تا هر گونه آلودگي شير سريعاً مشخص شود. شير گاوهاي مشكوك يا مبتلا به ورم پستان را بايد در آخر و جداگانه دوشيد و از مخلوط كردن آن ها و يا شير گاوهايي كه تحت درمان پمادهاي پستاني هستند ،با شير گاوهاي ديگر جداً پرهيز كرد . مصرف اين نوع شير حتي براي گوساله هاي پرواري نيز مجاز نيست .

از ريختن قطرات شير بر كف سالن خود داري كنيد زيرا اجرام آلوده آن مي تواند باعث انتشار بيماري در گله شود. به منظور پيشگيري از ريزش شير بركف سالن ،شبكه هايي آهني در كف واحدهاي شير دوشي تعبيه مي كنند تا امكان دور ريختن شيرهاي اوليه و شست و شوي فوري آن ها فراهم باشد .

30 تا 60 ثانيه پس از شست و شوي پستان ،گاو شيرده آماده دوشيدن به وسيله ماشين است . از آنجا كه مقدار موثر اكسي توسين در خون بيش از 6 تا 8 دقيقه پايدار مي ماند ، بايستي در اين فرصت سريعاً دست به كار دوشيدن شد .

در گاوداري مورد اشاره هر 2 ماه يكبار تست كاليفرنياي تشخيص ورم پستان انجام مي شود .

گاوهاي بيماري حاد با آنتي بيوتيكها مناسب و دوم تحت مراقبت دامپزشك مداوا مي شوند  . و شير آنها در چرخه مصرف وارد نمي شود و گاوهاي بيماري تحت حاد نيز مراقبت هاي ويژه خود را دارند و درشير دوشي آنها دقت خاصي مي شد . دكتر دامپزشك گاوداري ‏آقاي دكتر يمرقي مي باشد

بهداشت سالن شير دوشي :

     براي اينكه شيردوشي تا سر حد امكان در محلي مناسب و بهداشتي صورت گرفته و آلودگي بعدي شير نيز كاهش يابد ،معمولاً از سالن يا اتاق هاي شير دوشي كه محلي جدا از جايگاه بسته و يا باز است ،استفاده مي شود . رعايت نكات بهداشتي و اصول فني ساختماني در اين قسمت ،يكي از مهم ترين عوامل حفظ سلامت دام ها و كاهش كار و زحمت روزانه كارگران است . گاوهاي شيرده هر روز دست كم دوبار براي دوشش به سالن شيردوشي روانه مي شوند . بنابراين ،در صورت وجود هر نوع آلودگي امكان سرايت انواع بيماري ها به ويژه ورم پستان از اين محل بسيار زيادتر است . در سالن هاي شيردوشي مي توان برحسب وسعت محل و تعداد لوازم كار ،در يك لحظه چندين رأس گاو را دوشيد و در وقت و تعداد كارگر صرفه جويي كرد .

    سالن هاي شير دوشي معمولاً داراي الزاماتي هستند كه هنگام ساختن آن ها بايستي پيش بيني هاي لازم را انجام داد . اين قسمت ها شامل اتاق شير ، محل قرار گرفتن پمپ خلاء و منبع آب گرم و اتاق ذخيره مواد غذايي كنسانتره است  .

    در سالن هاي شيردوشي ،سكوهاي متعددي براي ايستادن گاوها ساخته مي شود . تعداد اين سكوها و طرز رعايت نكات بهداشتي نظير تأمين نور ،تهويه ،قابل شست و شو و ضد عفوني بودن كف و ديواره ها ،از ضروريات اوليه ساخت آنهاست .

    محل ايستادن گاوها در سالن ،معمولاً از 70سانتي متر بلندتر از راهرويي است كه كارگر دوشنده در آن رفت و آمد مي كند ،زيرا به اين ترتيب شير دوشي و عمليات مربوط به آن ،به آساني صورت مي پذيرد . ابعاد يك سكوي شيردوشي حدود 5/2 متر طول ،70سانتي متر در جلو و عقب 85سانتي متر در وسط ،در نظر گرفته مي شود . در ديواره جلوي سكو يك آخور فلزي كار گذاشته مي شود تا بتوان مقداري جيره حاوي مواد كنسانتره را –نسبت به مقدار شير توليدي دام – در اختيار حيوان قرار داد . درهاي فلزي ورود و خروج سكو نيز هر يك حداقل 90سانتي متر عرض دارد . كنار سكوها ،راهرويي به عرض 5/1 متر براي رفت و آمد گاوها در نظر گرفته مي شود . به اين ترتيب ،محل ايستادن گاو در زمان شيردوشي به اندازه اي پيش بيني شده كه آلودگي و پراكندگي فضولات حيوان به حداقل برسد  .

    پوشش كف سالن از مصالح سخت مانند سيمان ،بتون و نظاير آنها ساخته مي شود . كف سالن را بايستي به گونه اي طراحي كرد كه مانع لغزش حيوان شود . ديوارها نيز از سيمان نرم پوشيده مي شوند تا پس از ضدعفوني و شست و شوي روزانه ،هيچ گونه آثاري از فضولات در آن ها باقي نماند . به طور كلي در ساختمان سالن شيردوشي روزانه بايستي به گونه اي عمل شود كه گاوها از يك طرف وارد و پس از اتمام دوشش از سمت ديگر خارج شوند

    تقسيم بندي سكوها و اتاق شير به صورت خودكار انجام گرفته و كارگر در محل ورود ،به نوبت به تمام گاوهاي شيري دسترسي خواهد داشت. اين كار باعث سرعت بيشتر كار مي شود.

مهم ترين نكات بهداشتي در ساختمان يك شيردوشي عبارت اند از :

    سقف ها بايد شيب دار ،داراي عايق كامل و در صورت امكان به طور شكسته (سقف هاي كارخانه اي) ساخته شوند. ارتفاع پنجره ها از كف سالن بايستي 60/1متر باشد و به تعداد كافي و از لحاظ نوردهي مناسب باشندتمام پنجره ها بايستي توري داشته باشند .

سمت بازشدن پنجره ها بايد به طرف سقف باشد تا از جريان مستقيم و شديد هوا جلوگيري شود.

ديواره ها بايد از كاشي يا سنگ سفيد ساخته شوند تا بخوبي شسته و ضد عفوني گردند .

كف سالن و محل يا رديف ايستادن گاو بايستي با سيمان يا بتون صاف ساخته شود.

كف سالن و محل ايستادن گاوها بايستي شيبي حداقل 5/2 درصدي داشته و به كانالي مشترك وصل شود و (با شيبي تندتر ) تا چاه فاضلاب ادامه يابد .

درهاي ورود و خروج گاو بايستي به تعداد كافي و با عرض مناسب ساخته شوند . درهاي كشويي از ساير انواع بهتر هستند . 

 گودال وسط كه محل استقرار كارگران ،ابزارها وسايل شيردوشي است ،بايد 2 متر عوض داشته باشد تا امكان حركت كارگران و ساير عوامل گاوداري و نيز جابجايي وسايل مورد نياز و غيره به راحتي فراهم باشد.

هر سالن شيردوشي حداقل بايد 2در ورود و خروج براي كارگران و ساير افراد داشته باشد .

علاوه بر درهاي ياد شده ،بايستي يك در ورودي به داخل سالن يا اتاق مخازن شير و يا سردخانه كه همواره در كنار سالن شيردوشي بنا مي شوند ،در نظر گرفته شود.

ديواره هاي گودال وسط سالن شيردوشي (چال )بايستي از كاشي سفيد پوشيده شوند .

 تمام نرده هاي رديف ايستادن گاوها و معابري كه به هر حال ممكن است گاوها با آن ها در تماس يابند ،بايستي صاف و منحني بوده و فاقد هر نوع زبري ،تيزي و برندگي باشند .

استحكام نرده ها و درهاي ورودي و آخورهاي فلزي و اندازه ها و ابعاد آن ها و همه چيزهايي كه بايستي در داخل سالن شيردوشي پيش بيني و احداث كرد ، از جمله موارد مهندسي تأسيسات دامپروري است كه بايستي توسط متخصصان مربوطه و با دقت اجرا شوند .

وجود يك خط لوله آب گرم در چال شيردوشي ،يكي از ضروريات است . دماي آبي كه پستان گاو را با آن مي شويند ،بايد حدود 35درجه سانتي گراد باشد .

 مكنده هاي ماشين را پس از شيردوشي بايد با آب گرم شسته و در محلول ضد عفوني قرار داد . سپس بايد آن ها را وارونه آويزان كرد تا براي دوشش بعدي آماده باشند .

سيلو كردن علوفه :

    سيلو كردن علوفه روش متداولي است كه علوفه را در شرايط مناسبي حفظ كرده و بخصوص در زمستان مصرف عمده غذاي روزانه گاوداري را تامين ميكند .

مزاياي سيلو بسيار متعدد و باختصار ذيلا ذكر ميگردد .

    ارزش غذائي علوفه را بالا برده و كاروتن آنرا حفظ ميكند .

براي تمام سال كيفيت علوفه سبز و شيره دار را حفظ نموده و قسمتهاي سخت ساقه آنها را هم نرمتر ميكند .

در مواقعيكه هوا باراني بوده و امكان خشك كردن علوفه نباشد سيلو كردن بهترين روش ميباشد .

علوفه سيلو شده كمتر از علوفه خشك ريخت و ريز دارد .

اگر علوفه هرز بسيلو اضافه شده باشد بذرهاي آنها غالباً از بين رفتن و علوفه هرز هم خوشمزه و بي ضرر ميشود .

باعمل سيلو فضاي كمتري براي انبار كردن و ذخيره كردن علوفه لازم بوده و از نظر اقتصادي هم ساختن آن ارزانتر از انبار تمام ميشود .

علوفه سيلو شده بسيار خوشخوراك بوده و گاو علوفه خشك و سيلو را بهتر از علوفه خشك تنها خورد ه و شير بيشتري ميدهد بعلاوه كمك بزرگي ،به كم كردن مصرف مواد كنسانتره گران قيمت مينمايد .

علوفه سيلو شده كمي حالت مسهلي كه تا حدي كمك به افزايش شير ميكند.

علوفه سيلو شده داراي اسيدهائي است كه اسيدهاي معده را تقويت كرده و باكتريهاي موجود در آن مواد سخت مانند سلولز و پنتوزان را سريعتر هضم ميكند .

موقعيكه علوفه مختلف خيلي مرغوب نباشد علوفه سيلو شده جبران نقيصه آنرا مينمايد .

علوفه سيلو براي گاو گوشتي و گوسفند هم مزايائي مساوي يا بالاتر از آن گاو شيري و حتي اسب دارد.

بايد از نفوذ هوا بداخل سيلو در گوشه اي كه براي مصرف باز شده جلوگيري كرده و از يخ زدن آنهم در زمستان پيشگيري شود .

قيمت سيلو از نظر مقايسه با ساير علوفه و مواد غذائي كاملاًبصرفه دامپرور ميباشد .

باداشتن سيلو در گاوداري تعداد بيشتري گاو را در فضاي كمتري ميتوان پرورش داد .

مقدار مصرف – مقدار مصرف روزانه علوفه سيلو شده براي گاو شيري 12-20 كيلو در روز براي گاو خشك 8-16و تليسه 5-10 ،گاو گوشتي 12-20 ،گوساله تا 2سالگي 8-12 ،گوساله شش ماهه 3-5 كيلو كافي ميباشد .

پرورش گوساله :

      چنانچه در فصل زايمان ذكر ميشود محل اوليه نشو و نماي گوساله بايد كاملاً پاك و پاكيزه و عاري از عوامل مرضي باشد چه گوساله نوزاد در مقابل بيماريها بخصوص عوامل اسهال و ذات الريه فوق العاده حساس بوده و تلفات در هفته هاي اول در اثر كمي توجه فوق العاده ممكن است زياد باشد . زيرا گوساله در اثر فشار حاصله در تنگناي عنق رحم در موقع زايمان كم طاقت شده و استراحت دربستر گرم و هواي معتدل براي حفاظت نوزاد ضرورت كامل دارد .